Veerkracht na tegenslagen

Een onderzoek naar factoren omtrent veerkracht bij mensen met een verstandelijke beperking

In het kort
Hoofdonderzoeker: Femke Scheffers (MSc.)
Betrokken instelling: Universiteit van Amsterdam
Startdatum onderzoek: 01-01-2020
Einddatum onderzoek: 31-12-2022

Aantal patiënten in onderzoek: In totaal worden 15 personen geïnterviewd voor de kwalitatieve fase van het onderzoek. Het valideren van het uiteindelijke instrument wordt gedaan bij een grotere groep. De grootte van deze groep is afhankelijk van de vormgeving van het instrument. Er zullen naar schatting 150 personen worden geïncludeerd.

De vraagstelling van het onderzoek
Het proces van aanpassen en groeien na tegenslag noemen we ‘veerkracht’. Door veerkracht kunnen mensen goed omgaan met tegenslagen in hun leven. Veerkracht wordt bevorderd door cognitieve en praktische vaardigheden, zelfstandigheid, economische zekerheid en goede relaties met vrienden, familie en begeleiders. Juist die voorwaarden zijn beperkt of ontbreken bij mensen met een verstandelijke beperking, terwijl er juist een hoger risico is op het meemaken van tegenslagen en negatieve levensgebeurtenissen. Er is tot op heden zeer weinig onderzoek gedaan naar hoe veerkracht bij mensen met een verstandelijke beperking versterkt kan worden. Het huidige project naar veerkracht kan mogelijkheden bieden om de hulpverlening rondom mensen met een verstandelijke beperking effectiever en efficiënter in te richten.

Het onderzoek
Het onderzoeksproject bestaat uit vier studies.
1) Een systematisch literatuuronderzoek naar veerkracht bij mensen met een verstandelijke beperking.
2) Een systematisch literatuuronderzoek naar veerkracht en het sociale netwerk van mensen met een verstandelijke beperking.
3) Een kwalitatief onderzoek naar veerkracht vanuit het perspectief van mensen met een verstandelijke beperking, hun directe betrokkenen en hulpverleners.
4) Gebaseerd op de drie voorgaande studies wordt een instrument ontwikkeld waarmee veerkracht bij mensen met een verstandelijke beperking kan worden geïnventariseerd. Verschillende versies worden ontwikkeld voor de cliënt en het sociale netwerk (persoonlijk en professioneel).

Resultaten
In het onderzoeksproject werd aan mensen met een verstandelijke beperking gevraagd wat hen helpt om met tegenslagen om te gaan. Ook aan informanten uit hun sociale netwerk werd gevraagd om over deze vraag na te denken. De volgende interne bronnen van veerkracht werden
geïdentificeerd: acceptatie, autonomie, mooie herinneringen, doorzettingsvermogen, lichamelijk welzijn, positieve emoties, sociale vaardigheden en spiritualiteit. Externe bronnen werden beschouwd als factoren die te vinden zijn binnen de sociaal-culturele context van een persoon. Externe bronnen die in het huidige onderzoek naar voren zijn gekomen zijn: activiteiten, een woning en het sociale netwerk.

Op basis van het eerdere systematische literatuuronderzoek werden in het huidige onderzoeksproject bekende bronnen van interne veerkracht bevestigd: autonomie, acceptatie, fysieke gezondheid. Positieve emoties werden ook geïdentificeerd in het huidige onderzoek. Twee externe bronnen van veerkracht werden ook bevestigd, namelijk een ondersteunend sociaal  netwerk en deelname aan dagelijkse activiteiten. Nieuwe interne bronnen van veerkracht die niet eerder werden geïdentificeerd zijn: mooie herinneringen, doorzettingsvermogen, sociale vaardigheden en spiritualiteit. Het hebben van een huis werd geïdentificeerd als een nieuwe externe bron van veerkracht die nog niet eerder was geïdentificeerd.

Deze resultaten werden gepresenteerd aan een panel van internationale experts. Deze experts bevestigden ook deze bronnen van veerkracht en voegden een nieuwe toe: de mogelijkheid om je uit te spreken tegen sociale onrechtvaardigheid.

Bij het bekijken van de resultaten zijn enkele verschillen en overeenkomsten gevonden tussen gegevens die zijn opgehaald van deelnemers met een verstandelijke beperking en informanten uit hun sociale netwerk. Gemiddeld zouden informanten minder tegenslagen noemen in vergelijking tot de deelnemers meteen verstandelijke beperking. Geen van de informanten vermeldde precies
dezelfde tegenslagen van bronnen van veerkracht als deelnemers met een verstandelijke
beperking, wat de bevindingen in eerdere studies bevestigt dat de perspectieven van cliënten en het netwerk unieke kenmerken hebben.

Tot slot laat het panel van Internationale experts zien dat zevenaspecten van belang zijn bij het definiëren van veerkracht: een bredere definitie van wat ongewenste gebeurtenissen zijn, de beschikbaarheid van bronnen van veerkracht, het vermogen om bronnen van veerkracht door het individu te gebruiken, de interactie tussen bronnen van veerkracht, verschillende uitkomsten van veerkracht voor elk individu, veerkracht als een dynamisch proces en een levensloopperspectief op veerkracht.

Het proces van veerkracht kan warden uitgelegd aan de hand van de analogie van een boom. De boom buigt in de wind (herstel), staat stil (weerstand) of verandert van vorm (herconfiguratie). Om deze metafoor verder te ontwikkelen, willen we onze kennis over bomen die effectief omgaan met wind uitbreiden. We willen niet alleen meer weten over de eigenschappen van de boom
(interne bronnen), maar ook over de bodem, de hoeveelheid zonlicht en de omliggende flora en fauna die de boom zouden kunnen ondersteunen bij het omgaan met de wind (externe bronnen). Ons onderzoek toont aan dat mensen met een verstandelijke beperking toegang kunnen hebben tot veel verschillende interne en externe bronnen van veerkracht. Als de inclusie van mensen met
een verstandelijke beperking in de samenleving echter blijft achterblijven, kan de daadwerkelijke toegang tot deze middelen in de loop van de tijd beperkter worden.