Leefstijlinterventies om niet te vergeten – Onderzoek in de psychiatrie

In het kort
Hoofdonderzoekers: Didi Rhebergen, MD PhD, Yvonne Blake, PhD, Jeroen Deenik, Phd
Betrokken instelling: Amsterdam UMC, GGZ Centraal
Startdatum onderzoek: 1 oktober 2022
Einddatum onderzoek: 8 september 2023

Achtergrond
Elektroconvulsietherapie (ECT) is de meest effectieve behandeling voor een depressieve stoornis (GROUP, 2003). Desondanks is het gebruik van ECT in de klinische praktijk beperkt, mede ten gevolge van angst voor cognitieve bijwerkingen (Wilkinson e.a., 2018; McFarquhar e.a., 2008). Eerder werd aangetoond dat rond 60% van de patiënten geheugen klachten rapporteerden, waarbij rond 40% meldden dat deze klachten persisteerden gedurende enkele weken tot enkele jaren na het staken van de ECT (Chakrabarti e.a., 2010; Fernie e.a., 2014; Sackeim e.a., 2007). Deze langer durende cognitieve klachten zijn van groot klinisch belang, gezien de grote impact op het leven van patiënten en hun naasten. Vooralsnog ontbreken behandelingen voor deze ECT-gerelateerde cognitieve klachten.

Recente onderzoeken in andere niet-ECT gerelateerde domeinen tonen aan dat diverse interventies ingezet kunnen worden om cognitief functioneren te verbeteren, waaronder leefstijl interventies (beweging, herstel circadiaan ritme/slaap), cognitieve (strategie)training en psychoeducatie. Ten aanzien van bewegingsgerichte interventies, is aangetoond dat met name aerobe ‘physical exercise’ (PE), zoals langdurig wandelen of fietsen, resulteert in verbetering van cognitief functioneren bij tal van aandoeningen (Angevaren e.a., 2008; Smith e.a., 2010; Voss e.a., 2011). Daarnaast is voor diverse patientengroepen (o.a. mensen met mild cognitive impairment (MCI), dementie, niet-aangeboren hersenletsel (NAH) of ernstige psychiatrische aandoeningen) aangetoond dat cognitieve training en interventies gericht op het herstellen en bevorderen van het circadiaan ritme, verbetering van cognitieve functies geeft (zie o.a. Chandler e.a., 2016; Riemersma e.a., 2008; Sitzer e.a., 2006; Wykes e.a., 2011). Tenslotte zou een combinatie van interventies een synergistisch effect hebben op cognitieve functies (Karssemeijer e.a., 2017). In hoeverre een dergelijk programma (snellere) verbetering kan geven van het cognitief functioneren bij patiënten behandeld met ECT dient nog onderzocht te worden.

Interventie
De interventie betreft een gecombineerd leefstijl- en cognitief trainingsprogramma, hetgeen in co-creatie met patiënten, hun naasten, het verpleegkundig team, vaktherapeuten en landelijke experts is ontwikkeld.

Resultaten
Er is een klinisch behandelprogramma ontwikkeld, met als doel verbetering van cognitief functioneren na ECT, waardoor verkorting van opnameduur, preventie van terugval, en herstel van ADL/IADL, sociaal functioneren en welzijn. De eerste resultaten, getoetst bij n=10 patiënten, zijn veelbelovend: cognitieve klachten, apathie en welzijn verbeterden. Tevens was verbetering merkbaar op persoonlijke, vastgestelde doelen. Patiënten waren erg tevreden over het behandelaanbod, alsmede de vooruitgang die geboekt werd. Aangezien slechts 10 patiënten werden geïncludeerd, zijn de resultaten slechts descriptief van aard. In de toekomt zal een groter cohort opgebouwd worden, om hier nader inzicht te krijgen.

Conclusie
Intensieve neuropsychiatrische revalidatie, bestaande uit zowel fysieke als cognitieve training, lijkt effectief, en vervult een leemte in het huidige behandelaanbod in Nederland. Patiënten van GGZ-instellingen en UMCs kunnen vanaf heden, indien nodig, na ECT-behandeling voor cognitief herstel opgenomen worden
bij GGZ Centraal, om deel te nemen aan het behandelprogramma.

ENGLISH SUMMARY

Background
Electroconvulsive therapy (ECT) is the most effective treatment for major depressive disorder (GROUP, 2003). Nevertheless, the use of ECT in clinical practice is limited, partly due to fear of cognitive side effects (Wilkinson et al., 2018; McFarquhar et al., 2008). It has previously been shown that around 60% of patients reported memory complaints, with around 40% reporting that these complaints persisted for several weeks to several years after ECT discontinuation (Chakrabarti et al., 2010; Fernie et al., 2014; Sackeim et al., 2007 ). These longer-lasting cognitive complaints are of great clinical importance, given the major impact on the lives of patients and their loved ones. For the time being, treatments for these ECT-
related cognitive complaints are lacking.

Recent studies in other non-ECT related domains show that various interventions can be used to improve cognitive functioning, including lifestyle interventions (exercise, restoration of circadian rhythm/sleep), cognitive (strategy) training and psychoeducation. With regard to exercise-oriented interventions, it has been shown that aerobic physical exercise (PE), such as prolonged walking or cycling, in particular, results in improvement of cognitive functioning in many disorders (Angevaren et al., 2008; Smith et al., 2010; Voss et al., 2010). 2011). In addition, it has been shown for various patient groups (including people with mild cognitive impairment (MCI), dementia, non-congenital brain injury (NAH) or serious psychiatric disorders) that cognitive training and interventions aimed at restoring and promoting the circadian rhythm, improving cognitive functions (see e.g. Chandler et al., 2016; Riemersma et al., 2008; Sitzer et al., 2006; Wykes et al., 2011). Finally, a combination of interventions would have a synergistic effect on cognitive functions (Karssemeijer et al., 2017). The extent to which such a program can lead to (faster) improvement in cognitive functioning in patients treated with ECT remains to be investigated.

Intervention
The intervention is a combined lifestyle and cognitive training program, which was developed in co-creation with patients, their relatives, the nursing team, occupational therapists and national experts.

Results
A clinical treatment program has been developed, with the aim of improving cognitive functioning after ECT, resulting in shortening of hospital stay, prevention of relapse, and recovery of ADL/IADL, social functioning and well-being. The first results, tested in n=10 patients, are promising: cognitive complaints, apathy and well-being improved. Improvement was also noticeable on personal, set goals. Patients were very satisfied with the treatment offer, as well as the progress that was made. Since only 10 patients were included, the results are only descriptive in nature. A larger cohort will be built up in the future in order to gain more insight into this.

Conclusion
Intensive neuropsychiatric rehabilitation, consisting of both physical and cognitive training, seems to be effective and fills a gap in the current treatment offer in the Netherlands. From now on, patients can, if necessary, be admitted to GGZ Centraal after ECT treatment for cognitive recovery, in order to participate in the treatment program.