Leidt succes tot succes? – Onderzoek in de psychiatrie

Mixed-methods onderzoek naar de bestendigheid van veerkracht bij ouderen

In het kort
Hoofdonderzoeker: dr. Almar Kok
Betrokken instelling: Amsterdam UMC, locatie VUmc, Afdeling Psychiatrie
Startdatum onderzoek: 1 april 2021
Einddatum onderzoek: 31 december 2022
Aantal patiënten in onderzoek: 1387 (kwantitatief onderzoek), maximaal 25 (kwalitatief onderzoek)

De vraagstelling van het onderzoek
In de eerdere studie Veerkracht na depressie bij ouderen hebben de onderzoekers kwalitatief onderzoek gedaan bij ouderen die onverwacht snel, goed en blijvend herstelden van een depressieve periode. Hierin identificeerden zij beschermende factoren die deze ouderen vanuit hun eigen beleving veerkracht hebben gegeven. Zij leidden hieruit een aantal aanbevelingen af voor (terugval)preventie en behandeling van stoornissen zoals depressie. Een belangrijke vraag die buiten het bestek van deze lopende studie valt maar algemeen speelt in het veld, is hoe blijvend en universeel veerkracht is. Wat als een onverwachte, nieuwe stressvolle situatie zich voordoet die in potentie een nieuwe depressieve periode uitlokt en bestaande beschermende factoren onder druk zet? Hoe gaan de ouderen die eerder veerkrachtig waren om met deze nieuwe situatie? Is veerkracht bestendig? Deze vragen willen de onderzoekers met dit nieuwe project beantwoorden. Zij stellen daarbij de coronacrisis centraal als ‘nieuwe situatie’ die de eerder getoonde veerkracht mogelijk onder druk zet. De onderzoeksvragen zijn: Is eerder succesvol herstel van depressie voorspellend voor een verminderde impact van de coronacrisis op mentale gezondheid bij ouderen? En welke individuele en sociale hulpbronnen dragen hieraan bij?

Het onderzoek
De empirische aanpak is mixed methods, dat wil zeggen gebaseerd op gegevens die via verschillende onderzoeksmethoden verkregen zijn. De onderzoekers gebruiken bestaande grootschalige, longitudinale kwantitatieve data van de Nederlandse Studie naar Depressie en Angst (NESDA) en de Nederlandse Studie naar Depressie bij Ouderen (NESDO). Deze data zijn verzameld tussen 2004 en 2019 én herhaaldelijk tijdens de coronacrisis (totaal 1387 respondenten). Daarnaast benutten de onderzoekers kwalitatieve data die in de lopende veerkrachtstudie zijn verzameld in diepte-interviews (n=25). Ze vullen deze aan met kwalitatieve follow-up interviews gericht op de coronacrisis bij dezelfde deelnemers (n=20).

Resultaten
De belangrijkste conclusie is dat succes niet noodzakelijk tot succes leidt. Van de respondenten die eerder binnen twee jaar herstelden van depressie ervaarde bijna de helft een significante toename aan depressieve symptomen tijdens de coronapandemie. De volgende bevindingen zijn hierbij van belang:

Gemiddeld was er nauwelijks sprake van een toename van depressieve symptomen tijdens de Coronapandemie. Daardoor was er bij de meeste mensen niet bijzonder veel mentale veerkracht nodig.
Het doormaken van een depressie werd heel anders ervaren dan de Coronapandemie. Depressie werd ervaren als een interne/naar binnen gerichte stressor en de pandemie als een externe stressor waar de hele samenleving mee werd geconfronteerd.
Sociale, somatische en psychologische hulpbronnen bleken in beide situaties belangrijk voor veerkracht. Ouderen zelf gaven aan dat vooral eigenaarschap en het herkennen en beheersen van gedachtenpatronen beschikbaar en effectief waren in beide situaties.
Maar mentaal gezond blijven tijdens de Coronapandemie vroeg deels ook om andere hulpbronnen en strategieën. Het hebben van een partner, een sterke meegaandheid (agreeableness) en het niet hebben van chronische ziekten bleken tijdens de Coronapandemie extra belangrijk.

Bestendigheid van veerkracht vraagt om flexibiliteit van hulpbronnen
Mensen bij wie veerkracht bestendig is, spreken in verschillende situaties verschillende hulpbronnen aan en gebruiken bestaande hulpbronnen op een andere manier. Zoals een respondent het verwoorde: “Wij reisden nog wel zelf (…), dat valt ook allemaal weg. En het tennissen heeft ook een tijd stilgelegen. [Ik heb] me bezig houden met het huis opknappen, ik moet afleiding hebben. Dat is het beste.” Onder de bestendigheid van veerkracht ligt dus een dynamisch aanpassingsproces.

Dit project levert volgende aanbevelingen voor behandelaars op

Breng hulpbronnen van patiënten breed in kaart; verschillende situaties vragen namelijk om deels andere hulpbronnen.
Ga na in hoeverre uw cliënten positieve lessen trekken uit het herstelproces en hoe u daaraan kunt bijdragen. Deze lessen blijken later mogelijk van onschatbare waarde.
Zoek naar voorbeelden waar de patiënt zich mee kan identificeren. Het gevoel dat de patiënt met anderen in hetzelfde schuitje zit kan een belangrijke veerkrachtfactor zijn.